Waar lag de Statensluis? Hans Verwey en Marcel van Dasselaar

Wist je dat de huidige Mallegatsluis de derde sluis is die de Hollandse IJssel met de Gouwe verbindt? De oudste sluis uit de 14^e eeuw moet ongeveer op dezelfde plek gelegen hebben. Die werd in 1576 vervangen door de Statensluis, in opdracht van Willem van Oranje. Omdat zijn oorlogsschepen te breed waren voor de gebruikelijke vaarroute door de stad, zocht hij een alternatief. Dankzij de grotere sluis konden grote schepen in het vervolg via de Turfsingel om de stad heen varen, wat ook een voordeel bleek voor de handelsvaart.

Twee eeuwen later, in de jaren 1760, werd de Statensluis op zijn beurt vervangen door de huidige Mallegatsluis. Je kunt dus wel zeggen dat het een sluis is met een verhaal. Wij wilden een deel van dat verhaal opnieuw zichtbaar maken, door de muren van die oude Statensluis op te sporen en weer op te metselen. Een laag muurtje zou de ligging van de Statensluis dan hebben aangegeven in het veldje bij het IJsselhuis. Maar het liep allemaal wat anders dan gedacht …

Veldonderzoek begint meestal met proefboringen, om te bepalen waar je uitgebreider kunt gaan graven. Daarbij vonden we wel wat muurresten of puin, maar dat zat zo diep dat echt opgraven niet haalbaar was. Toen zijn we eerst in de archieven gaan graven, dat hoort er tenslotte ook bij. Geschreven bronnen zouden ons misschien kunnen vertellen waar de Statensluis lag, en waarom die vervangen en afgebroken werd.

Vlak voordat de studiezaal van het Nationaal Archief vanwege de winterlockdown zijn deuren sloot, vonden we daar wat we zochten, en meer! Prachtige bouwtekeningen uit 1734, die in detail tonen hoe de Statensluis eruitzag, en een set van 28 zorgvuldige tekeningen die in 1762 gemaakt werden voor de constructie van de nieuwe Mallegatsluis. Die tonen niet alleen de plek van de twee sluizen, maar ook de rest van de IJsseloever tot aan de Haastrechtse brug! Een opgraving in het veld is dankzij deze vondst niet meer nodig. In plaats daarvan gaan we bedenken hoe we met deze schat aan informatie de geschiedenis van dit stukje Gouda het beste zichtbaar kunnen maken. Iets met virtual reality wellicht …