Manuscriptkaart uit 1498 Han Breedveld

De problemen werden al na twee eeuwen zo groot, dat het stadsbestuur van Gouda aan enkele deskundigen opdracht gaf om te inventariseren wat de mogelijke oplossingen zouden kunnen zijn. Dat leidde tot de beroemde manuscriptkaart uit 1498, thans veilig bewaard in het Streek­archief.

Niet alleen is het de oudste kaart van Gouda en de gebieden daaromheen, de kaart vormt bovendien een levendig, welhaast modern verslag van de kennelijk nogal verhitte discussie die in die tijd rond de rivier werd gevoerd. Er staan zes kansrijke maatregelen aangegeven om de stroming in de IJssel te bevorderen, en daarmee de verlanding tegen te gaan. Het ging om enorme werken die zouden moeten leiden tot het geheel of gedeeltelijk opheffen van de afdamming van de rivier, al of niet in combinatie met de aanleg van een nieuwe dam met sluizen bij IJsselstein, Gouda of Krimpen.

In ieder geval waren vooral de Raad van Holland en Stadhouder Jan III van Egmond, bijgenaamd Manke Jan, voorstanders van dit voorstel. Zij pleitten voor een proef van een korte periode met de polders tussen Gouda en Woerden. Maar Gouda kon voor geen van de voorgestelde maatregelen echt warm lopen. Het stadsbestuur voelde er niets voor om hiervoor enige kosten te dragen, en vond dat de andere aanwonenden het gelag maar moesten betalen. Bovendien maakte men zich kennelijk zorgen over de gevolgen voor de doorvaart door de stad, waaraan zoveel geld werd verdiend. Daarom werd geen van de op de kaart aangegeven opties uitgevoerd en is de verlanding van de Hollandsche IJssel tot het midden van de negentiende eeuw doorgegaan.